Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) Nedir?

Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yurt içinde satışa sunulmak üzere ihraç edilen her türlü hazine bonosu ve devlet tahvillerinin tümüne birden Devlet İç Borçlanma Senedi adı verilir. Her devlet kısa ve uzun vadeli finansman ihtiyacını karşılamak için çeşitli adlarla anılan iç borçlanma senetleri ihraç eder ve bunları bankalar araclığıyla ülke içinde satışa sunar. Hazine iç borçlanma için ihraç edeceği tahviller için ihale açar, Bankalar da Hazinenin açtığı ihaleye girerek DİBS’leri satın alır. İhraç edilecek tahvilin fazileri de bu ihaleye göre belirlenir. Bankalar satın aldıkları DİBS’lerin bir kısmını ellerinde tutar bir kısmını da ikincil piyasada satışa sunarlar.

DİBS kapsamında kuponlu veya kuponsuz, 1 yıl veya daha uzun vadeli, dövize endeksli devlet tahvilleri ihraç edilebilmektedir. Devlet İç Borçlanma Senetleri kapsamına giren iç borçlanma araçları vadelerine göre ikiye ayrılır:

1. Hazine Bonosu: 1 yıldan kısa vadeli devlet tahvilleri
2. Devlet Tahvili: 1 yıldan uzun vadeli devlet tahvilleri

Hazine, ihraç ettiği Hazine Bonosu ve Devlet tahvillerinin sahiplerine kupon ödeme tarihlerine faiz ödemesi ve vade sonunda da ana para ödemesi yapmakla yükümlüdür. 

DİBS’ler nominal fiyattan ihraç edildikten sonra vadeleri süresince ikincil piyasa adı verilen tahvil bono piyasasında belirlenen fiyat üzerinden alınıp satılabilmektedirler. 

DİBS Faiz Oranları

DİBS’ler nominal fiyattan ihraç edildikten sonra vadeleri süresince ikincil piyasa adı verilen tahvil bono piyasasında belirlenen fiyat ve faizler üzerinden alınıp satılabilmektedirler.

DİBS Faiz Oranları Hesaplama

DİBS’lerin ihraçtaki faiz oranları Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açılan DİBS ihaleleriyle belirlenir. İhaleyle bankalara satılan tahvillerin fiyatı ve getirisi bankalar tarafından ikincil piyasada satıışa sunulduğunda tahvillerin vade sonuna kalan süresi baz alınarak ve piyasada oluşan faiz oranlarına göre günlük olarak belirlenir. Bankalar ikincil piyasada işlem gören portföylerindeki tahvillerin vadeye kalan süreleri ve piyasada oluşan alış, satış fiyatları, bileşik ve basit faiz oranlarını web sitelerinde açıklamaktadırlar. Buna göre tahvilin getirisi aşağıdaki hesaplanabilir.

Örnek: 18 /09/2019 vadeli ve 100 TL nominal değerli kuponsuz bir DİBS ‘in piyasa değerinin 99.16 TL TL olduğunu varsayalım. Bugün itibariyle vadeye kalan gün sayısı 20 gündür. 

• Getiri = [(Nominal Değer x Yılık Piyasa Faiz Oranı) / 365] x Vadeye Kalan Gün

[(100 x 16) / 365] x 20 
= 0.87

Devlet İç Borçlanma Senetleri Nelerdir?

Devlet Tahvili

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 1 yıl veya daha uzun bir vadeyle kuponlu veya kuponsuz olarak ihraç edilen Devlet İç Borçlanma senetlerine Devlet Tahvili adı verilir. Yatırımcı devlet tahvilini vade sonuna kadar elinde tutabildiği gibi her zaman ikincil piyasada oluşan fiyatlar üzerinden satabilir. Devlet tahvilini vade sonuna kadar elinde tutan yatırımcı hazine tarafından garanti edilen getiriyi elde eder. Vade sonundan önce ikincil piyasada satılan devet tahvilleri yatırımcıya garanti edilen getirinin üzerinde veya altında getiri sağlar. Yatırımcı devlet tahvilini vade sonuna kadar elinde tutması durumunda tahvilin vadesi içinde varsa kupon fazilerini tahsil eder ve vade sonunda ana parasını tahvilin nominal değeri üzerinden geri alır.

Hazine Bonosu

Hazine bonosu vadesi 1 yıldan daha az olan devlet iç borçlanma senedidir. Hazine bonolarının devlet tahvilinden farkı 1 yıldan kısa vadeli olmalarıdır. Hazine bonolarını vade sonuna kadar ellerinde tutan yatırımcılara vade sonunda hazine bonosunun nominal değeri üzerinden ana paraları faiz getirisi ile birlikte ödenir. 

Faizsiz (Kuponsuz) DİBS

Faizsiz (kuponsuz) DİBS’ler Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından nominal değer üzerinden iskontolu olarak ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetleridir. Yatırımcı vade sonuna kadar herhangi bir faiz getiri kazanmaz. DİBS’i vade sonuna kadar elinde tutan yatırımcının getirisi DİBS’İ satın alırken uygulanan iskontolu fiyat ile vade sonunda kendisine ödenecek olan DİBS’in üzerinde yazılı olan nominal değeri arasındaki farktır.

Faizli (Kuponlu) DİBS

Faizli (kuponlu) DİBS’ler Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından nominal değerleri üzerinden ihraç edilen ve yılda bir veya iki kez faiz ödemesi yapılan devlet tahvillerdir. Kupon ödemeleri sabit veya değişken faiz esasına göre yapılabilir. Tahvil sahibi kuponunu ibraz ederek faiz ödemesini alır. Sabit faizli (kuponlu) DİBS sahiplerine ihraç sırasında belirtilen faiz oranı üzerinden ve belirtilen tarihlerde faiz ödemesi yapılır. Değişken faizli (kuponlu) DİBS sahiplerine ise belirli bir dönemde ihraç edilen DİBS’lerin faizlerinin ortalaması alınarak bulunan faiz oranı üzerinden fazi ödemesi yapılır. Vade sonunda yatırımcıya kupon ödemeleri yapılır ve ana parası geri ödenir. DİBS’i vade saonuna kadar elinde tutan bir yatırmcının elde ettiği getiri kupon karşılığında kendisine ödenen faizlerin toplamıdır. 

Devlet İç Borçlanma Senetleri Nasıl Alınır?

Devlet güvenceli, riskiz ve sbit getirili bir yatırım aracı olan Devlet İç borçlanma Senetleri (DİBS) Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ihraç edilir ve Merkez Bankası tarafından birincil piyasada satışa sunulur. Birincil piyasada sadece bankalar ve aracı kurumlar tarafından satın alınabilen yeni ihraç edilen DİBS’ler vade sonuna sonuna kadar BİST Menkul Kıymetler Borsası Sürekli Alım Satım Pazarı’nda (2.el piyasada) işlem görmeye devam eder. Yatırımcılar DİBS alım satımı yapan bir banka veya aracı kuruluşta yatırım hesabı açtırarak yeni ihraç edilen devlet tahvillerini bankalarına veya aracı kurumlarına alım emri vererek satın alabilirler. DİBS’ler ihraç edildikten sonra, sadece T.C. Merkez Bankası, borsa üyeleri ve SPK yetki belgesine sahip bankaların işlem yapabildiği ikincil piyasada işlem yapmaya yetkili aracı kuruluşlar aracılığıyla ikincil piyasalarda vade sonuna alınıp satılabilmektedir. Yatıırmcılar yatırımcı hesaplarının bulunduğu yetkili kurumlar araclığıyla ikinci el piyasada DİBS alım satımı yapabilmektedirler. 

Borçlanma Araçları Nelerdir?

Devetlerin ve özel şirketlerin finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere borçlanmak amacıyla ihraç ettikleri, yatırımcıların da sermaye piyasaları aracılığıyla satın alarak faiz karşılığında borç vermelerini sağlayan menkul kıymetlerdir. Borçlanma araçları genel olarak düşük riskli ve sabit getiri sağlayan yatırım araçlarıdır. Özellikle devlet tahvili veya hazine bonosu gibi borçlanma araçları yatırımcıya devlet güvecesiyle risksiz ve sabit gelir sağlar. 

Borçlanma araçları vadeleri, ihraççı kurum ve diğer özelliklerine göre farklı isimler alırlar. 

DİBS : Hazine tarafından yurt içinde satılmak üzere 1 yıldan az (Hazine Bonosu) ve 1 yıldan uzun (Devlet Tahvili) vadelerle kuponlu veya kuponsuz olarak ve sabit ve değişken faizli olarak olarak ihraç edilirler. İhraç edildikten sonra vade tarihine kadar ikincil piyasa adı verilen tahvil bono piyasasında alınıp satılabilirler.
Özel Sektöri Tahvilleri: Anonim Şirketler tarafından 1 yıl ve daha uzun vadelerle, sabit ve değişiken faizli olarak ihraç edilirler. İkincil piyasada alınıp satılabilirler
TCMB Likidite Senetleri: TCMB’nin piyasalardaki likiditeyi düzenlemek için ihraç ettiği menkul kıymetlerdir. Azami 91 günlük vadelerle ve nominal fiyat üzerinden belirli bir iskontoyla ihraç edilirler ve ikincil piyasada alınıp satılabilirler.
Gelir Ortaklığı Senetleri: Kamu alt yapı yatırımlarının finansanı için kaynak sağlamak üzere ihraç edilen özel ve tüzel kişilerin kamu işletmelerinin gelirine ortak olmasını sağlayan tahvillerdir. 
Gelire Endeksli Senetler: DHMİ, TPAO gibi kamu işletmelerinin hazineye aktarılan gelirlerin payları üzerinden getiri sağlayan menkul kıymetlerdir. 
Finansman Bonoları: Özel şirketler tarafından sermaye piyasası aracılığla halka arz edilen, azami 1 yıl vadeli ve nominal bedel üzerinden iskontolu olarak ihraç edilen borçlanma senetleridir.
Banka Bonoları: Bankalar tarafından ihraç edilen finansman bonolarıdır. Sermaye piyayası aracılığıyla halka arz edilen banka bonolarının vadesi 60 gün ile 1 yıl arasında olabilir. 
Varlık ve İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler: Teminatlı menkul kıymet sınıfında olan bu borçlanma araçları Varlık Teminatlı Menkul Kıymet (VTMK) veya İpotek Teminatlı Menkul Kıymet (İTMK) olmak üzere iki çeştitir VTMK’lar bankalar, leasing, faktöring şirketleri ve finans kuruluşları tarafından varlık teminat gösterilerek ihraç edilir. İTMK’lar ise konut ve ipotek finansmanı sağlayan kuruluşlar tarafından ihraç edilir. 
Varlığa ve İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler: Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (VDMK) varlığı finanse eden kurumun devralacağı, İpoteğe Dayalı Menkul Kıymet (İDMK) ise konutu veya ipoteği finanse eden kurumun devralacağı varlıklar teminat gösterilerek ihraç edilen borçlanma araçlarıdır. 

İç Borçlanma Nedir?

İç Borçlanma, devletlerin kamu yatırımları ve bütçe açıklarının finansmanı için kaynak sağlamak üzere hazine bonosu ve devlet tahvili gibi borçlanma araçlarını ihraç etmek suretiyle kendi resmi para birimi üzerinden yurt içinde borçlanmasıdır. 

Gelir Ortaklığı Senedi Nedir? 

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından altyapı yatırımlarına kaynak sağlamak üzere ihraç edilen ve gerçek ve tüzel kişilerin Kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan altyapı tesislerinin gelirlerine ortak olmasını sağlayan senetlerdir. Gelir ortaklığı senetleri köprüler, karayolları, demiryoları, deniz ve hava limanları gibi ulaşım tesisleri, elektrik santralleri, barajlar gibi enerji tesislerini ve haberleşme tesislerini kapsar. 

Aslında bir çeşit devlet tahvili olan Gelir Ortaklığı Senedi, bir senet ve ona ilişik kuponlardan oluşur ve genellikle 3 veya 5 yıllık vadelerle ihraç edilirler. Gelir Ortaklığı Senetleri ilk 5 yıl vergiden muaf tutulmuştur. Yatırımcıya pozitif reel getiri garantisi veren bu senetler faiz sistemine karşı olan yatırımcılar tarafından devlet tahviline alternatif olarak tercih edilmektedir. Gelir Ortaklığı Senetleri, üzerlerinde yazan ortaklık ibaresine rağmen sahiplerine ilgili tesislerin mülkiyeti ve işletmesi üzerinde herhangi bir ortaklık hakkı vermez. 

Gelir Ortaklığı Senetleri (GOS) Türkiye’de ilk kez 17 Mart 1984 tarihli 2983 sayılı Tasarrufu Teşvik ve Kamu Yatırımlarının hızlandırılması Hakkındaki Kanun’un yürülüğe girmesiyle ihraç edilmeye başlandı. 2983 sayılı kanunda “Kamu İktisadi Kuruluşları ve İktisadi Devlet Teşekülleri dahil olmak üzere Kamu kurum ve kuruluşlarına ait altyapı tesislerinin gelirlerine gerçek ve tüzel kişlerin ortak olmaları için çıkarılacak senetler” olarak tarif edilen Gelir ortaklığı Senetleri sadece Kamu Ortaklığı İdaresi tarafından ihraç edilmektedir.