Tröst Nedir?

Tekel oluşturmak, piyasayı ve fiyat seviyelerini kontrol etmek amacıyla bir grup şirketin birleşerek veya kaynaklarını bir araya getirerek ortak hareket ettiği oluşuma tröst adı verilir.

İlk kez ABD’de ortaya çıkan tröstlerin, rekabeti engellemeye yönelik bir yapı olmaları nedeniyle ABD başta olmak üzere bir çok gelişmiş ülkede tröst karşıtı (antitröst) yasalarla yasaklanmış olmalarına rağmen, gizli anlaşmalarla bir çok sektörde varlıklarını sürdürdükleri bilinmektedir. 

İşletme Birleşmeleri

Normal şartlarda serbest piyasa kurallarına göre işleyen tam rekabet ortamında faaliyet göstermesi beklenen şirketler, rekabetten korunarak karlarını maksimize etmek, pazara hakim olmak veya kontrol etmek amacıyla diğer şirketlerle çeşitli anlaşmalar yapma yoluna giderler. Genel olarak işletmelerin tüzel kişiliklerinin korunduğu birleşmelerde işletmeler aynı amaca yönelik olarak birlikte hareket etmek üzere güçlerini birleştirirler. Centilmenlik anlaşmaları, konsorsiyumlar, karteller ve tröstler şirketlerin bu amaçla yaptığı farklı anlaşmalardır. Bu anlaşmalar yoluyla şirketler üretimi, arzı ve fiyatları kontrol ederek piyasada tam rekabet koşullarının oluşmasını engellemek ve bunun sonucunda ortaya çıkan tekelci veya eksik rekabet koşullarında karlıklarını en üst seviyeye çıkarmaya çalışırlar. 

Monopolistik veya eksik rekabetin oluştuğu piyasalarda tüketici haklarının korunması mümkün olmaz. 

Centilmenlik Anlaşmaları

İki veya daha fazla sayıda işletme arasında belirli amaçları gerçekleştirmek üzere yapılan, karşılıklı güvene dayalı, süreli ve hiçbir yasal bağlayıcılığı olmayan yazılı veya sözlü anlaşmalardır. İşletmeler centilmenlik anlaşmalarını genellikle rekabete karşı korunmak amacıyla yaparlar. Örneğin bankalar ortak olarak belirledikleri mevduat faizlerini aralarında centilmenlik anlaşması yaparak uygular ve böylelikle müşteri portföylerini korurlar. 

Konsorsiyumlar

Konsorsiyum bir işin yapılması veya belirli bir amacın gerçekleştirilmesi amacıyla kurulan şirketler, kurumlar veya devletler arası ortaklıklardır. Konsorsiyuma dahil olan üye kuruluşlar konsorsiyumun kuruluş amacına konu olan işin yapılması veya gerçekleştirilmesi için mevcut kaynaklarını bir havuzda birleştirirler. 

Karteller

Ayn sektörde faaliyet gösteren iki veya daha fazla şirket kendi aralarında rekabet etmekten vazgeçmek üzere bir anlaşmaya vararak rekabetten korunmak amacıyla kartel oluştururlar. Pazar payının büyük çoğunluğuna sahip olan karteller piyasa hakimiyetini ellerinde bulundurdukları için arza müdahale ederek pazarı ve fiyatları kontrol ederler. Kartel oluşumu dışında kalan şirketlerin kartellerin kontrol ettiği pazarda varolma şansları çok azdır yeni şirketlerin para girmesi ise oldukça çok zordur. Tam rekabet koşullarının oluşmasını engelleyen kartel oluşumları başta ABD ve AB olmak üzere bir çok gelişmiş ülkede yasaklanmıştır. 

Holdingler

Birden fazla şirketin çoğunluk hissesini elinde bulundurarak bu şirketlerin yönetim ve denetimlerini yürüten şirketlere holding şirketi adı verilir. Diğer şirketlerin çoğunluk hisslerini ve yönetimlerini elinde bulunduran şirkete holding şirketi veya ana şirket, holding şirketi tarafından yönetilen diğer şirketlere ise bağlı şirket adı verilir. Holdingin bağlı şirketlerinin tüm politika ve stratejileri ana şirket tarafından belirlenir. Holdingler, piyasada aynı iş kolunda faaliyet gösteren diğer şirketlerin yönetimini ele geçirerek tekel yaratma amacı güderler. Türkiye’de çok sayıda ve çeşitli büyüklüklerde holding şirketleri faaliyet göstermektedir. Holdingler sahip oldukları sermaye gücüyle büyük yatırımlar yapılamasına öncülük etmekle birlikte tekelci güç oluşturmaları nedeniyle tam rekabetçi piyasanın oluşmasını engellerler.

Tröstler

Tröstler de karteller gibi tam rekabet koşullarını ortadan kaldırmak amacıyla birden fazla şirketin bir araya gelerek bir anlaşmaya vardıkları oluşumlardır. Tröstler, kartellerden farklı olarak, birden fazla sanayi dalında ve iş kolunda oluşturulabilirler ve tröste dahil olan şirketler tröst yönetimi çatısı altında birleştikleri için bağımsız hareket edemezler. Tröstlerin antitröst yasalarıyla yasaklandığı ülkelerde tröst anlaşmaları genelikle gizli yapılmaktadır. Tek elden yönetilen tröst şirketlerinin sermaye yapıları çok güçlüdür ve çok yüksek karlar elde ederler.     

Tröstlerin Fayda ve Zararları

Sahip oldukları sermaye gücünü kötüye kullanarak rekabeti engelleyen ve pazarda mevcut ve yeni aktörlerin varolmasına fırsat vermeyen tröstler;

• Pazara yeni oyuncuların girmesini engelleyerek tüketicinin seöeneklerini sınırlar.
• Fiyat seviyelerinin serbest rekabet koşularında arz ve talebe göre belirlenmesini engelleyerek tüketicilerin tam rekabetin sağlayacağı fiyat avantajından yararlanmasına engel olur. 
• Pazara yeni ve yenilikçi ürünlerin girmesini zorlaştırırlar, 
• Serbest piyasa koşullarının işlemesini engelleyerek tekelci piyasa yaratmak suretiyle tüketicilerin mağduriyetine sebep olurlar. 
• En büyük faydayı tröst oluşumu içinde yer alan işletmelere sağlayarak onların karlarını ve ekonomik güçlerini maksimize eder. 
• Sahip oldukları büyük sermaye gücüyle büyük yatırımlar yapabilme olanağı ederler 
• Finansal güçlerine dayanarak siyasi yönetimler üzerinde politik baskı kurabilirler.

Dikey Tröstler

Bir ürünün ürtiiminde payı olan işletmelerin kendi tüzel kişiliklerini bırakarak bir çatı altında birleşmeleriyle dikey tröst oluşur. Dikey tröst oluşturan işletmeler otomobil ve lastik gibi birbirini tamamlayan ürünleri üreten şirketlerdir.

Yatay Tröstler

Aynı veya bezer malları üreten işletmelerin kendi tüzel kişiliklerini bırakarak bir çatı altında birleştiklerinde yatay tröst oluşur. Bir grup buzdolabı üreten şirket birleştiğinde yatay tröst oluştumuş olurlar. 

Tröst Çeşitleri

Füzyon Tröst

Bir çok işletmenin tek bir çatı altında birleşmesiyle oluşturulan tröstlerdir.

Fiyat Tröstleri

İşletmelerin fiyat konusunda birlikte harket etmeleri amacıyla kurulan tröstlerdir. 

Holding Tröstler

Farklı tüzel kişiliğe sahip işletmelerin yönetimini ve mali denetimlerini yürüten tröslerdir. 

Anti Tröst Yasaları Nedir?

Rekabet yasaları genel olarak antitröst yasaları olarak adlandırılırlar. Tröst ve kartel oluşumlarına engel olmak ve tüketicileri hakları ve serbest piyasa işleyişini korumak ve haksız rekabete engel olmak amacıyla çıkartılan yasalardır. Tröstler ve kartel oluşumları 19 unucu yüzyılın sonlarına doğru ABD ve Avrupa’da ortaya çıktılar. Büyük ekonomik güce sahip olan piyasaları ve siyaseti yönlendiren bu dev şirketlerin etkilernin sınırlandırılmasına yönelik çalışmalar Anti Tröst yasalarının doğmasına yol açtı. ABD’de 1880 yılında kabul edilne Sherman yasası ilk antitröst yasası olarak bilinir. Avrupa Birliği Komisyonun 1957’da imzaladığı Roma anlaşmasının hükümleri AB’de haksız rekabetin önlenmesine ilişkin yasal çerçeveyi oluşturmaktadır. 

Türkiye’de ise bu konuyu düzenleyen yasal çerçeve 7.12.1994 tarihinde yürürlüğe giren 4054 sayılı “Rekabetin Korunması Hakkında Kanun” ve 23.21995 tarihinde yürürlüğe giren 4077 sayılı “Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun” ile tamamlanmıştır. “Rekabetin Korunması Hakkında Kanun”, işletmelerin mal ve hizmet piyasalarında rekabeti engelleyen veya kısıtlayan uygulamalarını önlemek, pazar hakimiyetinin elinde bulunduran işletmelerin rekabeti ortadan kaldırmaya yönelik tekelci girişimlerini durudurmak amacıyla getirilmiştir. 

Kimler Tröst Şirketi Kurmalı?

Çok sayıda menkul veya gayrimenkul varlığa sahip olan kişiler tröst şirketi kurarak varlıklarınn mülkiyetini ve yönetimini tröst şirketine devredebilirler. Böylelikle varlıklarının güvenle yönetilmesi ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlamış olurlar. Tröst şirketleri kurucu bireyin ekonomik çıkarlarına ve yararına uygun olacak şekilde kendisine devredilen varlıkları mütevelli sıfatıyla yönetir. 

Konsorsiyum Ne Demek?

Konsorsiyum en az iki gerçek ve/veya tüzel kişiliğin bir araya gelerek bir işi üstlendikleri, konsorsiyumu oluşturan kişilerin işveren karşı tek başına sorumlu olmadığı sözleşmeye dayalı bir çeşit iş ortaklığıdır. Bir işletmenin, kurumun veya devletin organizasyonun veya tek başına üstlenemeyeceği kadar büyük projelerin gerçekleştirilmesi amacıyla iki veya daha fazla taraf sermaye güçlerini, insan kaynaklarını, bilgi birikimlerini ve deneyimlerini birleştirmek üzere bir araya gelerek konsorsiyum oluştururlar. Konsorsiyumların diğer iş ortaklıklarından farkı, konsorsiyumlar, konsorsiyum sözleşmesinde belirtilen işin belirli bir süre içinde tamamlanması için gereken işlerin üstlenilmesi amacıyla kurulur. Konsorsiyuma dahil olan her işletme işin belirli bir bölümünü üstlenmeyi taahhüt eder ve her işletmenin taahüt ettiği iş konsorsiyum sözleşmesinde açıkça belirtilir. Konsorsiyumlar, işletmeler,kurumlar ve devletler arasında oluşturulabilir.

Konsorsiyum üyeleri arasında koordinasyonu sağlamak ve konsorsiyumu temsil etmek üzere konsorsiyum üyeleri arasından lider veya koordinatör üye seçilir. Konsorsiyum sözleşmesinde açıkça beliritlen lider üye konsorsiyumu temsilen işverenle olan ilişkileri yürütür ve tüm işlerin yerine getirilmesinden ilgili üye ile birlikte sorumludur. 

Konsorsiyum Örnekleri

Dünyada ve ülkemizde bir çok örneği olan konsoriyumlara genellikle farklı uzmanlık alanları gerektiren inşaat işlerinde daha sık rastlanmakla birlikte çok çeşitli amaçlara yönelik olarak konsorsiyumlar kurulmaktadır.

• Benban Güneş Enerjisi Parkı Konsorsiyumu: Tamamlandığında dünyanın en büyük güneş enerjisi parkı olması planlanan ve 32 güneş enerjisi santralinden oluşacak Msır’ın Aswan kentindeki Benban Solar Parkı’nda kurulacak 13 güneş enerjisi santraline finansman sağlamak üzere Dünya Bankası Grubu üyesi IFC (Uluslararası Finans Kurumu), aralarında African Development Bank’ın da bulunduğu 9 bankadan oluşan bir konsorsiyum kurdu. IFC’nin lideri oduğu bu konsorsiyum Mısır’da kurulacak güneş enerjisi parkının finansmanı için 2017 yılında 700 milyon dolar sağladı. 
• OGCI (Petrol Gaz ve İklim Girişimi) Konsorsiyumu:Aramco, BP, Shell ve CNPC gibi dünyanın en büyük on kamu ve özel petrol şirketinden oluşan OGCI konsorsiyumu 2016 yılında karbon salınımını azaltacak teknolojiler geliştirilmesini finanse etmek için 1 milyar dolarlık yatırım fonu oluşturdu. 
• IGA Konsorsiyumu: İstanbul Havaalanı yapım ihalesi 22,15 milyar euro teklif veren 5’li IGA konsorsiyumuna’ a verildi. Limak- Mapa-Kolin-Kalyon- Cengiz İnşaat’ın dahil olduğu beş şirketten oluşan bu konsorsiyum YİD (Yap-İşlet-Devret) modeliyle İstanbul’un 3 ünücü havaliamanının inşaatını tamamlayacak ve 25 yıl boyunca işletmesini üstlenecek. 

Tröst Şirketi (Trust Company) Nedir?

Tröst şirketi, geleneksel anlamda varlık veya servet yönetim şirketi olarak tanımlanabilir. Tröst şirketine ait finansal veya finansal olmayan varlıkları kayyum veya mütevelli sıfatıyla yöneten ve bunları daha sonra varlık sahibine teslim eden tröst şirketlerinin yetkilerinin çerçevesi tröst anlaşmasıyla sınırlıdır. Tröst şirketi, antitröst yasalarına konu olan ve tekel oluşturmak veya pazarı kontrol etmek amacıyla ekonomik ve finansal kaynaklarını ve bilgi birikimlerini birleştirerek tek bir yönetim altında toplanan çok sayıda işletmenin birleştiği tröst oluşumdan farklıdır. 

Konsorsiyum Nedir?

İki veya daha fazla sayıda şirketin veya devletin ortak bir faaliyeti yürütmek veya ortak bir amacı gerçekleştirmek için kaynaklarını birleştirmek üzere kurdukları bir işbirliği anlaşmasıdır. Genellikle baraj, köprü vs gibi büyük ölçekli yatırım projelerini gerçekleştirmek üzre konsorsiyumlar kurulur..

Kartel Nedir?

Kartel, bir malın üretiminı kısıtlayarak o malın arzını veya fiyatını kontrol etmek için bir grup işletme veya devletin bir araya gelerek oluşturdukları bir yapıdır. Örneğin OPEC petrol fiyatlarını kontrol etmek için bir grup devletin bir araya gelerek oluşturduğu bir karteldir. Şirketlerin kartel oluşturması ise antröst yasalarına göre yasal değildir.