BIST 100 endeksi nedir? Endeksten çıkarılan hisseye ne olur?

Endeks nedir? Dünyadaki başlıca endeksler nelerdir? başlıklı yazımızda ülkemiz borsasının genel olarak 3 önemli endekse sahip olduğunu söylemiştik. Bu 3 endeks içinde en kapsamlı olan ve Borsa İstanbul'da işlem gören en yüksek hacimli 100 hisse senedini içinde barındıran endeks ise BIST 100 endeksidir.

Ülkemizde BIST 100 endeksi dışında BIST 30 ve BIST 50 endeksleri en bilinen endekslerken; diğer iki endeks içerisindeki hisseleri de kapsaması sebebiyle BIST 100 endeksi, Türkiye'deki en önemli borsa endekslerinden biri olarak kabul edilir. BIST 100 endeksinin bu özelliği sebebiyle yatırımcılar ise piyasanın genel performansını takip etmek için sıklıkla bu endeksi inceler.

Bu endekse dahil şirketlerin ise uluslararası ölçekte de Türkiye'nin en değerli şirketlerini kapsadığını söylemek mümkündür. BIST 100 endeksi ayrıca küresel çapta XU100 kısaltmasıyla da bilinir.

Borsa İstanbul’da gerçekleştirilen işlem hacimlerinin yaklaşık %90’ının burada yer alan hisse senetleri tarafından gerçekleştirilmesi ise BIST 100 endeksinin finansal piyasalarda ve borsalarda işlem yapan tüm katılımcılar tarafından takip edilmesini gerekli kılmaktadır. Bu sebeple gerek kısa vadeli yatırım stratejisi belirleyen gerek ise temettü yatırımı gibi alternatif uzun vadeli yatırım stratejisi belirleyen yatırımcılar bu endeksi dönem dönem izlemektedir.

Biz de, finansal piyasalar açısından takip edilmesi bu denli önemli olan BIST 100 endeksiyle ilgili yazımızın devamında "BIST 100 endeksi (XU100) nedir?", "BIST 100 endeksine hangi şirketler dahil edilir?", "Endekste yer alan hisselerin seçimi nasıl yapılır?", "Endekste yer alan hisselerin ağırlıkları nasıl belirlenir?", "BIST 100 endeksi nasıl hesaplanır?", "BIST 100 endeksinde düzeltme nasıl yapılır?", "Endeksten çıkarılan hisseye ne olur?, "BIST 100 endeksi hangi faktörlere bağlı olarak performans gösterir?" gibi soruların cevaplarını paylaşacağız.

BIST 100 endeksi (XU100) nedir?

BIST 100 endeksi, Borsa İstanbul'da işlem gören en yüksek işlem hacmine sahip 100 hisse senedinin performansını ölçmek için kullanılan temel bir göstergedir. Endekste yer alan hisselerin seçimi ve ağırlıklarının belirlenmesi, bir dizi yöntem ve kriter kullanılarak gerçekleştirilir.

Borsa İstanbul tarafından şirketlerin piyasa değeri, işlem hacmi, likiditesi ve faaliyet gösterdikleri sektör gibi faktörler başta olmak üzere gerçekleştirilen seçimler ise periyodik dönemler halinde revize edilmektedir. Bu revizelere göre bazı hisseler endeksten çıkartılırken, bazı hisseler ise endekse dahil edilmektedir.

Dahil edilen hisse senetlerinin genel ağırlıklandırılmış ortalamasını yansıtan endeks böylelikle Türkiye borsasının genel ekonomik performansı hakkında bilgi verirken, yatırımcıların piyasa trendleri hakkında da fikir sahibi olmasına imkan tanır. 

Borsaya yönelik yapılan yükselme ya da düşme yönlü yorumlarda da BIST 100 endeksi incelenirken; bu niteliği sayesinde BIST 100 endeksi, hisse senedi piyasalarında yatırım yapmak isteyen bireysel ve kurumsal yatırımcılar için izlenmesi oldukça önemli bir gösterge olmaktadır.

Sonuç olarak, BIST 100 endeksinin finansal piyasa katılımcıları tarafından izlenmesi gereken en önemli borsa endekslerinden biri olduğunu ve bu endeks sayesinde yatırımcıların piyasa trendleri hakkında fikir sahibi olabileceğini söyleyebiliriz. 

BIST 100 endeksine hangi şirketler dahil edilir?

Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksine dahil edilen hisse senetleri bazı kriter ve gerekliliklere göre seçilir.

Öncelikle endekste yer alan şirketler, BIST Yıldız ve BIST Ana pazarlarında işlem görmektedir. Ayrıca, Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı'nda (KYÜYÜP) işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları (GYO) ve girişim sermayesi ortaklıkları (GSYO) da endeks içerisinde yer alabilir. Özetle, BIST 100 endeksinde yer alan hisseler, A ve B grubu olarak tanımlanan hisselerken; daha riskli olarak görülen C ve D grubundaki hisseler ise bu endeksin içinde yer almamaktadır.

Yukarıda bahsedilen pazarlara kote olabilmenin şartları ise aşağıdaki kriterlere bağlıdır.

Pazarlar ve kotasyon şartları:

Kaynak: Borsa İstanbul

Endekste yer alan hisselerin seçimi nasıl yapılır?

Borsa İstanbul'da işlem gören en yüksek hacimli 100 hisse senedinin performansını ölçen BIST 100 endeksinin, Türkiye'nin en önemli ekonomik göstergelerinden biri olduğundan bahsetmiştik. Borsada bu denli öneme sahip endeksin içerisinde yer alan hisselerin seçimi ise bir dizi yöntem ve kriter kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Buna göre, yukarıda bahsedilen pazarlarda yer alan pay senetleri içerisinden hisseler belirli kriterlere göre endekse dahil edilmekte ya da endeksten çıkarılmaktadır.

Borsa İstanbul tarafından endekste yer alabilecek hisselerin seçiminde incelenen kriterlerin başında ise şirketlerin piyasa değeri, işlem hacmi, likidite ve faaliyet gösterdikleri sektörler yer almaktadır.

Bu faktörlere göre incelenen şirketler 3’er ay arayla yılda 4 defa yapılan revizyonlarla belirlenir. Borsa endeksi içerisinde yer alan hisselerde dönemsel değişikliklerin yapılması durumunda ise ilgili dönemin başından itibaren en az 10 gün önce yatırımcılara duyurulma zorunluluğu vardır. Endekslerin hesaplandığı aylar ise genellikle ocak, nisan, temmuz ve ekim aylarıdır. 

Endekste ayrıca, dahil edilen hisse senetlerinden herhangi birinde potansiyel değişiklikler ortaya çıkması durumuna yönelik, ikame olarak değişiklik yapılması amacıyla 3 hisse senedinden oluşan bir yedek grup bulunmaktadır.

Endekste yer alan hisselerin ağırlıkları nasıl belirlenir?

Borsa İstanbul tarafından belirli kriterlere göre seçilen hisse senetleri, endeks içerisinde ise şirketlerin piyasa değeri ve sermaye payı gibi faktörlere göre ağırlıklandırılır. Bu yöntemle büyük piyasa değerine sahip şirketlerin endekste daha yüksek bir ağırlığa sahip olabileceği söylenebilir.

Borsa İstanbul’da endekslerin ağırlıklandırılmasında ise en fazla yüzde 10 üst sınırı bulunmaktadır. Buna göre, endeks oluşturulurken bir şirketin hissesine en fazla yüzde 10 oranında yer verilmektedir. Bunun sebebi ise endeks içinde ilgili hisse senedine daha fazla yer verilmesi halinde, şirket paylarında yaşanabilecek değişimlerden endeksinde etkilenebilme potansiyeline sahip olmasıdır. Bu durumun engellenmesi için böyle bir sınırlama getirilmiştir.

Ancak yatırımcıların endeks ağırlıklandırılması konusunda takip etmesi gereken asıl nokta belirli bir şirketin endeks içerisinde ne kadar bir ağırlıklandırmaya sahip olduğudur. Bu konu ağırlıklandırmada yüksek bir orana sahip şirketin hisselerinde yaşanabilecek bir değişimin tüm endeks üzerinde etkili olabilmesi sebebiyle oldukça kritiktir.

Örneğin EREGL, THYAO, TUPRS, SISE ve SASA gibi şirketlerin endeks içerisinde en yüksek ağırlıklandırmaya sahip olduğu bir dönemde; bu hisselerde yaşanabilecek keskin düşüşler, BIST 100 endeksinin de negatif bir görünüme sahip olmasına sebep olarak, tüm borsa üzerinde satış baskısının oluşmasına neden olabilir.

Bu sebeple yatırımcılar, dönemsel aralıklarla endekste ağırlığı en yüksek hisseleri kendi yatırım stratejilerinde kullanmak üzere incelemelidir.

BIST 100 endeksi nasıl hesaplanır?

Küresel çapta borsa endekslerinin hesaplanması için farklı yöntemler kullanılırken, Borsa İstanbul tarafından BIST 100 endeksinin hesaplanması için bir formül geliştirilmiştir. Buna göre, Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksinin hesaplanması için endekse dahil edilen hisse senetleri, zaman ve piyasa değeri gibi etkenler birlikte değerlendirilerek, şu formül ile değerlendirilir:

Et= Σ (Fit x Hit x Nit) / Bt 

Yukarıdaki formülde yer alan değişkenlerden;

Et: Endeksin t zamanındaki değerini,

Fit:”i”inci payın t zamandaki fiyatını,

Nit: ”i”inci payın t zamandaki toplam miktarını,

Hit:  ”i”inci payın t zamandaki fiili dolaşım oranını,

Bt: Endeksin t zamandaki baz değerini ifade eder.

Formülde tanımlanan ‘t zamandaki’ ifadesi, belirlenen ilgili tarihi ifade ederken; ilgili tarihte şirketlerin fiili dolaşım oranını incelendiğinde piyasa değeri diğerlerine göre nispeten yüksek olan bir payın, endeksi daha çok etkilemesi beklenebilir.

BIST 100 endeksinde düzeltme nasıl yapılır?

Endeks formülünün payında değişiklik meydana gelmesi halinde ise endeksin bölen değerinde düzeltme yapılarak devamlılığın sağlanması amaçlanır. Buna göre, endeksin düzeltilmiş bölen değeri aşağıdaki formül ile hesaplanır:

Bt+1 = (1+ [DPD/PDt]*Bt)

Bt+1=t+1 gününde kullanılacak düzeltilmiş bölen değer,

DPD=Payların fiili dolaşımda bulunan kısmının katsayılı piyasa değerinde meydana gelen toplam değişiklik,

PDt=“t” günü endeks kapsamındaki payların fiili dolaşımda bulunan kısmının kapanış fiyatından hesaplanan katsayılı toplam piyasa değeri,

Bt=”t” günü bölen değeri.

İşlem gören şirketlerin sermaye artırımı veya temettü ödemelerinin Türk lirasından farklı bir para birimi cinsinden gerçekleştirilmesi halinde ise endeksin bölen değerinin düzeltilmesinde, ilgili işlemin başlangıç tarihinden bir önceki iş gününe ait döviz kuru ile Türk lirasına çevrilen tutarlar kullanılır.

Endeksin bölen değerinde düzeltme yapılmasını gerektiren durumlarda ise şirketlerin bildirimlerine dayanılarak endekste düzeltme yapılması gereken faaliyet türleri ile ilgili olarak, ilgili bildirimin söz konusu faaliyetin gerçekleşme tarihinden bir önceki iş günü en geç saat 16:30’a kadar (yarım gün ise en geç saat 12:00’a kadar) KAP’ta yayımlanmış olması gerekir. Aksi takdirde ilgili düzeltme, bildirimin KAP’ta yayımlandığı günü takip eden ikinci iş günü geçerli olacak şekilde yapılır.

Hesaplanmış endeks değerlerinde geriye dönük düzeltme ise yapılamamaktadır. Gün sonunda hesaplanarak ilan edilmiş olan endeks değerlerinde geriye dönük düzeltme yalnızca Endeks Danışma Kurulu kararı ile yapılabilir.

Endeksin hesaplama yöntemlerinin karmaşık ve verilere ulaşmanın zor olması sebebiyle yatırımcıların çekinmesine ise gerek yoktur. Çünkü borsa işletmeleri bunları hesaplayıp en güncel verileri düzenli olarak paylaşmaktadır. Siz de https://borsa.doviz.com/endeksler sayfasından hem yerel hem de global endeksleri ücretsiz bir şekilde takip edebilirsiniz.

Endeksten çıkarılan hisseye ne olur?

Yatırımcıların yakından takip ettiği BIST 100 endeksinde güncellemelerin 3 ayda bir yapıldığını belirtmiştik. Buna göre, ocak – mart, nisan – haziran, temmuz – eylül ve ekim – aralık dönemlerinde listeler değişirken, bu değişimlerle dönem dönem hisse fiyatlarında da önemli değişiklikler yaşanabilir.

Özellikle volatilitenin yüksek olduğu hisse senetlerinde endeksten çıkarma ya da endekse dahil edilme gelişmeleri finansal hareketliliği oldukça yukarıya çıkarma potansiyeline sahiptir.

Şirket paylarının değeri ayrıca endeks değişikliklerinden önce kendini göstermektedir. Buna göre, endekste yaşanabilecek potansiyel hisse değişimleri, ilgili düzenlemenin yapılmasından önce duyurulurken, bu duyurudan sonra özellikle hisse senetlerinde önemli dalgalanmalar yaşanmaktadır. 

Genellikle BIST 100 gibi küresel ölçekte takip edilen bir endeksten bir şirket payının çıkarılacağı gelişmesi şirketlerin hisse fiyatında aşağı yönlü baskı oluştururken, bu endekse dahil edilecek şirketlerin fiyatında ise yukarı yönlü ivmelenme görülebilir.

Bunun temel sebebi bu endekse dahil edilen hisselerin uygunluk kriterlerine göre seçilmesidir. Yani bu endekse dahil edilen bir şirket hissesinin; piyasa değeri, karlılık ve likidite bazında belirli bir eşik değerinin üzerinde olduğu anlamına gelir. Bu ise yatırımcıların risklerini azaltarak işlem yapabilmesine imkan tanır.

Ayrıca uluslararası ölçekte finans profesyonellerinin Türkiye’ye yönelik yapacakları yatırımlarda kullandığı yatırım fonları da bu fiyat değişimleri üzerinde oldukça etkilidir. Buna göre, ilgili endeksler değiştiğinde, piyasa katılımcıları da portföylerini yeniden dengeleme eğilimine girer.

Piyasa katılımcıları, endeksteki yeni değişiklikleri yansıtmak için portföylerini yeniden dengelediklerinde (endeksten çıkarılan bir hisse senedini satmak gibi) alım satımlar, hisse senedi fiyatı üzerinde önemli bir baskı oluşturur. Buradaki en önemli nokta ise ETF yöneticilerinin genellikle standart aktif fon yöneticisinden çok daha hızlı yeniden dengeleme yapmasıdır. Buradaki fon yöneticilerinin amacı genelde temel ETF'yi takip etmektir. Bu sebeple fon yöneticileri ne kadar hızlı yeniden dengeleme yaparlarsa endeksi takip etmeleri de o kadar hızlı olur. Bu ise endeks değişimi duyurusunun ardından alım ve satım hareketliliğinin oluşmasındaki temel katalizördür.

Özetle bir hissenin endekse dahil edilmesi ve endeksten çıkarılması, ilgili hissenin fiyatını doğrudan etkileme potansiyeline sahiptir. Bu sebeple yatırımcılar dönem dönem endekslerdeki değişimleri de takip etmelidir.

BIST 100 endeksi hangi faktörlere bağlı olarak performans gösterir?

Türkiye'deki en büyük 100 şirketin performansını ölçen BIST 100 endeksinin performansı ise bir dizi faktöre bağlıdır. Bu faktörler arasında siyasi istikrar, faiz oranları, döviz kurları, küresel piyasaların durumu gibi etkenler yer alır. Bunlardan siyasi istikrar ve hükümet politikaları, yatırımcıların endekse olan güvenini etkileyebilecek faktörlerken; faiz oranları ve döviz kurları da endeksin performansını doğrudan etkileyebilecek diğer faktörlerdir. Özellikle, yüksek faiz oranları ve dalgalı döviz kurlarındaki ani değişimler, endeksin de ani değişimler göstermesine neden olabilir.

BIST 100 endeksinin performansı ayrıca Türkiye ekonomisinin genel performansı ile de yakından ilişkilidir. Ekonomik büyüme, işsizlik oranı, enflasyon, cari açık gibi göstergeler, BIST 100 endeksinin performansını etkileyen önemli makroekonomik faktörler arasında yer alır.

Endeksteki şirketlerin performansının genellikle Türk ekonomisinin genel sağlığına ilişkin bir gösterge olarak kabul edilmesi sebebiyle BIST 100 endeksinin yükselişi  Türk ekonomisi için olumlu bir işaret olarak görülür. Endeksin yükselişi ayrıca şirketlerin büyüme ve kârlılık potansiyellerinin arttığı anlamına gelirken, bu durum işletmelerin yeni yatırımlar yapması ve daha fazla istihdam yaratması gibi olumlu etkilere de yol açabilir. Bununla birlikte endeksin düşüşü ise Türk ekonomisi için genellikle olumsuz bir işaret olarak görülür ve birçok yatırımcı ve işletme sahibi için endişe verici bir durumdur.