Yeni Başlayanlara 14 Adımda 'Borsa Nedir?'

Borsa Nedir?

Borsa, hisse senetleri, borçlanma araçları ve yatırım fonları gibi menkul değerler ve petrol, altın, kahve gibi emtianın alınıp satıldığı düzenli ve denetlenen piyasalara verilen genel bir isimdir.

Borsa hakkında daha kısa, özet bilgi isterseniz 'Borsa Ne Demek?' makalemizi inceleyebilirsiniz.

Borsalar, alıcı ve satıcıların eşleştirilmesi suretiyle emtia veya menkul kıymetler gibi yatırım araçlarının belirli kurallara uygun olarak el değiştirmesinin sağlandığı ve yatırımcıların alım satım yaparak kısa ve uzun vadeli fiyat değişimlerinden kar elde etmeye çalıştıkları platformlardır. 

Menkul kıymetler borsalarında, hisse senedi, tahvil, bono, yatırım fonları gibi kıymetli evraklar işlem görürken, ticaret borsalarında ise altın gümüş, platin gibi değerli madenler, petrol ve doğal gaz gibi enerji sektörü ürünleri, döviz pariteleri, kahve, pamuk buğday gibi tarım ürünleri spot piyasalarda işlem görürler. Dayanak varlığa dayalı future, forward ve opsiyon kontratları ise vadeli işlemler ve opsiyon piyasasında (VİOP) alınıp satılır. 

Yukarıda da bahsedildiği gibi birçok yatırım aracına ait çeşitli borsalar bulunmasına rağmen Türkiye’de borsa terimi genel olarak hisse senetleri borsası, özel olarak da Borsa İstanbul veya BİST 100 endeksi anlamında kullanılmaktadır. 

Borsanın Tarihi

Borsa deyince hemen herkesin aklına hisse senedi borsası geliyor. Günümüzde dünya ekonomisinin ve finansal piyasaların ayrılmaz bir parçası olan hisse senedi borsaları 17inci ve 18inci yüzyılda yaygınlaşmaya başladı. Ancak, hisse senedi kavramının henüz mevcut olmadığı tarihin daha eski dönemlerinden bu yana dünyanın birçok noktasında bulunan borsalarda çeşitli borçlanma araçları ve emtia el değiştirmektedir. 

Çeşitli kaynaklara göre dünyanın ilk düzenli borsası olarak kabul edilen ve 1531 tarihinde kurulan Belçika’daki Antewerp Borsasında hisse senedi değil kamu ve özel borçlanma araçlarına ilişkin menkul kıymetler alınıp satılıyordu. 1602 yılında kurulan Amsterdam Borsası bildiğimiz anlamda ilk hisse senedi borsası olarak kabul edilyor. 19.yüzyılda kurulan Chicago Ticaret Borsası ise modern anlamda spot ve vadeli işlem piyasalarından oluşan ilk emtia borsasıdır. 

Borsada Nasıl Yatırım Yapılır?

Borsada yatırım yapmak isteyen yatırımcıların ilk yapması gereken şey SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) lisansına sahip bir aracı kururuş veya bankada yatırım hesabı açtırmaktır. 

Yatırım Hesabı Nasıl Açılır?

Hesap açmadan önce SPK’nın (Sermaye Piyasası Kurulu) resmi web sitesine girerek SPK lisansına sahip, borsada işlem yapmaya yetkili aracı kurumların ve bankaların güncel listesini görebilirsiniz. Bu listede bulunan aracı kurumların aracılık hizmet koşulları, uyguladıkları işlem ücretleri, komisyon oranları ve diğer masraf ve kesintileri karşılaştırmalı olarak inceleyerek sizin için en uygun koşulları sağlayan bir aracı kurumu seçmeniz önerilir. Borsada yapacağınız tüm işlemleri yatırım hesabınızı açacağınız aracı kurum kanalıyla gerçekleştirmek durumunda olduğunuz için seçeğiniz aracı kurumun beklentilerinizi karşılayacak nitelikte olması çok önemlidir. Seçtiğiniz aracı kurumun bir şubesine şahsen giderek aracılık hizmetleri çerçeve sözleşmesini ve sermaye piyasası işlemlerine ilişkin risk bildirim formunu okuyup imzalayarak teslim ettiğinizde yatırım hesabınız aktif hale gelecektir. Hesabınıza para transfer ettikten sonra artık aracı kuruluşun yatırım platformu üzerinden emirlerinizi girerek borsada işlem yapabilirsiniz. 

Risk Bildirim Formu Nedir?

Risk bildirim formları, yatırımcıyı çeşitli sermaye piyasasası araçlarına ilişkin riskler hakkında bilgilendirmek üzere hazırlanmış belgelerdir. SPK, risk bildirim formlarının yatırım hesabı açtırmak isteyen yatırımcılar tarafından okunduğunun ve anlaşıldığının belirtilerek imzalanmasını zorunlu kılmıştır. Yatırım hesabı açan tüm yatırımcılar sermaye piyasası araçları genel risk bildirim formunu imzalamak zorundadır. Türev araçlar ve varantlara yatırım yapmak isteyen yatırımcılar ise ilave olarak türev araçlar ve varantlar için hazırlanan risk bildirim formlarını imzalamak zorundadırlar. 

Borsada Nasıl İşlem Yapılır?

Borsada işlem yapan yatırımcılar aracı kuruluşun sağladığı online yatırım işlemleri platformu üzerinden alım satım emirlerini iletirler ve verilen emirler miktar ve fiyat bazında otomatik olarak eşleştiğinde alım veya satım işlemi gerçekleştirilir. Emir iletimi telefon ve faksla veya şahsen de yapılabilir. Bir yatırımcının ilettiği alım emrinin gerçekleşmesi için bu emri karşılamaya yetecek miktarda ve aynı fiyattan bir satış emrinin borsaya iletilmiş olması gereklidir. Borsada emirlerin gerçekleştirilebilmesi talep ve arzın eşleştirilmesine bağlıdır. 

Örneğin 1000 adet ABC hisse senedini 20 TL’den almak için aracı kurum aracılığıyla emrinizi ilettiğinizi varsayalım. En az 1000 adet ABC hisse senedini 20 TL’den satmak isteyen bir emir de borsaya iletilmişse sizin işleminiz gerçekleşir. Aksi takdirde emriniz geçekleşmez. Gerçekleşmeyen emriler, yatırımcının emri girerken belirttiği tercihe göre ya beklemede kalır ya da gün sonunda iptal edilir. 

Hisse senedi, tahvil, bono yatırım fonu gibi menkul değerler ve emtia kote edildikleri veya kayıt oldukları borsalarda işlem görürler. Borsalarda işlem gören yatırım araçlarının fiyatı arz ve talebe göre piyasada anlık olarak belirlenir. Arz ve talep ve buna bağlı olarak varlıkların piyasa değerleri makroekonomik verilerden, politik ve ekonomik belirsizlik ve istikrarsızlığa, yatırmcıların geleceğe yönelik beklentilerindeki değişiklilikten iklim koşullarına, uluslararası ilişkilerden, jepolitik gelişmelere ve teknolojik yeniliklere kadar çok çeşitli faktörlere bağlı olarak değişir. 

Borsada Nasıl Para Kazanılır?

Birikimlerinizi veya elinize geçen toplu parayı pasif gelir kaynağı olarak vadeli mevduat hesaplarında tutmak yerine risk alarak borsada yatırıma dönüştürmek ve pasif gelirden daha fazlasını kazanmak isterseniz bir aracı kurumda yatırım hesabı açtırabilir ve fiyatının yükseleceğini tahmin ettiğiniz yatırım araçlarını satın alabilirsiniz. 

Hisse senedi satın aldıysanız, hisse senedinin fiyatının tahminlerinize uygun olarak yükselmesi halinde kara geçebilir ve hisse senedini hedeflediğiniz fiyattan satarak karınızı realize edebilirsiniz. 

Ancak borsada para kazanmanın yolu yatırım araçlarının fiyatlarının kısa veya uzun vadede nasıl bir trend izleyeceğini doğru olarak tahmin etmek ve doğru bir yatırım stratejisi geliştirmekten geçer. Kapsamlı bir araştırma sürecinin sonunda elde ettiğiniz bilgiler ve yatırım ufkunuz ve hedefleriniz ışığında kendi yatırım stratejinizi oluşturabilir ve yatırım stratejinize uygun olarak hangi hisse senedinden veya tahvilden kaç adet alacağınıza ve bunları hangi fiyattan satacağınıza karar vererek bir yatırım portföyü oluşturabilirsiniz. Yatırımlarınızı çeşitlendirerek dengeli bir portföy oluşturursanız risklerinizi dağıtarak en aza indirmeyi ve karınızı maksimize etmeyi başarabilirsiniz.

Yatırım portföyünüze alım yaparken hisse fiyatları ile ilgili isabetli tahminlerde bulunabilmek için piyasada işlem gören hisselerin fiyat hareketlerini bir süre izlemeli, şirketlerin finansal verilerini, büyüme ve karlılık beklentilerini iyi araştırmalısınız. 

Kısacası borsada para kazanabilmek için yatırım araçlarını aldığınız fiyattan daha yüksek bir fiyata satmayı başarmanız gereklidir. Bunun için de yatırımcılar fiyatların ne zaman yükseliş, ne zaman düşüş trendine gireceğini doğru tahmin etmeye ve alış ve satış zamanlamasını iyi ayarlamaya çalışmalıdır. 

Örneğin, Borsa İstanbul’da işlem gören banka hisse senetlerine orta vadeli yatırım yapmak istiyorsanız BİST BANKA endeksini ve endekste yer alan hisse sentlerinin günlük, haftalık, aylık, yıllık vb. bazda performanslarını, şirketlerin bilanço, gelir tablosu, defter ve piyasa değerlerini, karlılık ve kaldıraç oranları gibi finansal verilerini inceleyerek şirketin finansal yapısını, hisselerin fiyatının düşük olup olmadığını görebilir ve şirketin orta ve uzun vadede değerinin artmasının beklenip beklenmediğini tespit edebilirsiniz. Ancak çok kısa süreli fiyat hareketlerinden yararlanmak üzere banka hisse senedi almak isterseniz teknik analiz grafiklerini incelemeniz ve güncel haberleri takip etmeniz daha doğru olur. 

Borsada İşlem Yapabilmek İçin Ne Kadar Para Gereklidir?

Borsada yatırım yapmak için asgari yatırım tutarı gibi bir sınırlama yoktur. Almak istediğiniz hisse senedinden an az 1 adet alabilirsiniz. Yani isterseniz 10 TL yatırarak da borsaya girebilir ve hisse senedi satın alabilirsiniz. Tabii ki amaç sadece borsaya girmek değil yapılan yatırım üzerinden para kazanmaktır. Yaptığınız yatırımın geri dönüş oranı çok yüksek olabilir ancak yatırdığınız paranın tutarı çok küçükse getirisi de az olacaktır. 

Kısa vadede ihtiyacınız olmayan ve hedeflediğiniz karı elde etmenizi sağlamaya yetecek miktarda bir ana parayla yatırım yapmanız daha isabetli alım satım kararları vermenize yardımcı olacaktır. 

Borsada Hangi Yatırım Araçlarına Yatırım Yapılabilir?

Borsa kavramı hisse senediyle özdeşleşmesine rağmen borsalarda sadece hisse senetleri değil çok çeşitli yatırım araçları alınıp satılabilmektedir. Borsa İstanbul’da işlem gören yatırım araçları:

• Kıymetli Evraklar: BİST’de en yüksek işlem hacmine sahip yatırım araçlarıdır. Sermaye şirketlerine ortaklık paylarını gösteren kıymetli evraklardan olan hisse senetleri, hisse senetlerine göre daha az risk içeren, borçlanama araçları olarak bilinen devlet ve şirket tahvilleri ve hazine bonolar bu gruba girer. 1 yıldan kısa vadeli devlet tahvilleri olan Hazine Bonoları risksiz yatırım kategorisinde yer alır. Devlet tahvilleri ve hazine bonoları risk oranını düşürmek için yatırım portföylerine dâhil edilen yatırım araçlarıdır. 
• Emtia: Altın, gümüş ve platin gibi değerli madenler, petrol, doğal gaz gibi enerji piyasası ürünleri, kahve, pamuk ve tahıllar gibi tarım ürünleri emtia piyasalarında fiziki teslim veya kontrat alım satımı biçiminde işlem görmektedir. 
• Türev Ürünler: Vadeli işlem piyasalarında hisse senedi, döviz, endeks, emtia gibi dayanak varlıkların future, forward ve opsiyon kontratları adı verilen vadeli işlem sözleşmelerinin yapıldığı ve el değiştirdiği işlemlerdir.
• Varantlar: Opsiyon kontratlarına benzeyen ve kaldıraçlı yatırım aracı olan varantlar, türev araçlar gibi kontrat olarak değil menkul kıymet olarak işlem görürler. İşlem maliyetlerinin düşük olması nedeniyle bireysel yatırımcı için daha uygundur. 
• Borsa Endeksleri: Bir tür gösterge olan endeksler borsalarda işlem gören hisse senetlerini içerir. Endekse dahil edilen hisse sentlerinin toplu performansı endeksin performansını gösterir ve endeksin içerdiği hisse senetlerinin işlem gördüğü piyasanın genel performansı hakkında bilgi verir. Her borsada çok çeşitli endeksler mevcuttur. Bir çok borsa endeksi de diğer yatırım araçları gibi alınıp satılabilmektedir. Borsa İstanbul’da, BİST 100, BİST 50, BİST 30 gibi endeksler bulunmaktadır. Türkiye’de BİST 100 endeksinin alınıp satılması mümkündür. BİST 100 endeksinde Borsa İstanbul’da işlem gören 100 hisse senedi bulunmaktadır. 
• Döviz: Döviz işlemlerinde yatırmcılar belirli döviz paritelerine yatırım yaparlar. Döviz yatırımında paritede yer alan para birimlerinden diğerine karşı değer kazanması beklenen para birini satın alınırken diğer para birimi satılır. 

Yatırım Stratejisi Nedir?

Yatırım yaparken yatırım ufkunuzu ve hedefinizi belirlemeniz gereklidir. Hisse senedine yatırım yaptığınızı varsayarsak yatırım yaptığınız hisse senedini ne kadar süreyle elinizde tutmak istediğiniz ve bu süre zarfında yatırımınızdan ne kadar getiri elde etmeyi beklediğinizi net olarak belirlemelisiniz. Yatırım ufkunuzun süresi içinde hedefinizie ulaşmak için hangi hisse senetlerini, hangi fiyattan ve kaç adet almanız, bunları ne kadar süreyle elinizde tutmanız ve sonra da hangi fiyat seviyesinden satmanız gerektiğini temel ve teknik analizler yaparak belirleyebilirsiniz. 

Finansal piyasalarda yatırım yapmanın birinci kuralı hazine bonoları veya devlet tahvilleri dışındaki finansal araçlara yatırım yaparken ana parayı kısmen veya tamamen kaybetme riski bulunduğunun bilinmesidir. Risk artıkça yapılan yatırımdan beklenen kar oranı kadar kayıp oranı da yükselir. 

Bu nedenle borsada yapacağınız yatırımlar için bir yatırım stratejisi oluşturmak suretiyle satın alacağınız hisse senedinin fiyatının düşündüğünüze ters yönde hareket etmesi halinde katlanabileceğiniz zararın ne kadar olduğunu ya da anaparanızın ne kadarının kaybetmeyi göze alabileceğinizi ve çıkış stratejinizi başlangıçta belirlemenizde fayda var. Aksi takdirde piyasanın ters hareketinde paniğe kapılarak yanlış kararlar vermeniz muhtemeldir. 

Bir yatırım startejiniz varsa yatırıma daha rasyonel yaklaşabilir ve yatırımcıların sıkça yaptığı hatalara düşmezsiniz. Borsaya giriş ve çıkış startejilerini de içeren bir yatırım stratejisi sayesinde zarar eden bir yatırımı hangi fiyat seviyesinden elden çıkarmanız gerektiğine ilişkin kararı kolayca belirleyerek zararınızın büyümesini önleyebilirsiniz. 

Yatırım Portföyü Nasıl Oluşturulur ve Yönetilir?

Hedeflerinize uygun dengeli ve çeşitlendirilmiş bir yatırım portföyünü oluşturmak ve yönetmek risklerinizi yönetmek ve minimize etmek açısından gereklidir. Yatırımlarınızı bir tek yatırım aracına bağlamak yerine farklı özelliklerde yatırım araçlarından oluşan bir portföy oluşturarak risklerinizi dağıtmak, başarılı bir risk yönetimi için gerekli olduğu kadar borsada yatırım yaparken hayal kırıklığına uğramanızı önlemek için uygulamanız gereken bir yöntemdir. Portföyünüzü risk toleransınıza, yatırım ufkunuza, likidite ihtiyacınıza göre şekillendirmelisiniz. İdeal bir portföy risk alma yatkınlığınıza uygun oranlarda nakit, sabit getirili devlet tahvili ve hazine bonoları, altın ve döviz, hisse senetleri ve türev araçlardan oluşmalıdır. 

Portföy çeşitlendirmesi yapmak için ise yatırım araçlarını teknik ve temel analiz yöntemleriyle inceleyerek iyice tanımanız şarttır. Sadece iyi bir portföy oluşturmak portföyünüzün performasını garanti etmez. Dış ve iç etkenlerle sürekli değişen yatırım ortamında piyasaları, fiyat hareketlerini ve küresel ve ulusal makroekonomik ekonomik, ve politik gelişmeleri yakından takip etmeniz, gereken durumlarda riskleri azaltmak için alım /satım yaparak dinamik portföy yönetimi uygulamanız gerekir. 

BİST Ne Demek?

BİST Borsa İstanbul’un kısa adıdır. Aralık 1985’te İMKB adıyla kurulan İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının adı Aralık 2012’de BİST yani Borsa İstanbul olarak değiştirildi. 

BİST 100 Nedir?

BİST 100 Borsa İstanbul’da Ulusal pazarda işlem gören hisse senetleri arasından en yüksek piyasa değerine ve işlem hacmine sahip 100 hissenin dahil edildiği bir gösterge endeksidir. Borsa İstanbul’da hisse senedi piyasasının genel performansı BİST 100 pay endeksine göre ölçülür. BİST 100 dışında BİST 50, BİST 30 gibi işlem hacimlerine ve piyasa değerlerine göre seçilen hisselerin yer aldığı farklı pay endeksleri ile BİST BANKA, BİST TURİZM gibi sektörel pay endeksleri, BİST İZMİR gibi şehir endeksleri, kar payı dağıtan hisselerden oluşan BİST TEMETTÜ endeksi gibi pay endeksleri mevcuttur.
 
Day Trade (Günlük İşlem) Nedir?

Menkul kıymetlerin bir gün içinde alııp satılması üzerine kurulan bir yatırım stratejisidir. Day trade yatırımcıları bir hisse senedinin fiyatında gün içinde oluşan farktan yararlanarak kar elde etmeyi hedeflerler. Day trade işlemlerinden kar elde edebilmek için yatırımcıların piyasayı sürekli izlenmesi, çeşitli algoritmalardan ve teknik analiz metodundan yararlanmayı bilmeleri gerekir. 

Spread Nedir?

Bir varlığın alış ve satış fiyatları arasındaki farka spread veya makas adı verilir. İşlem hacminin yüksek olduğu piyasalarda spread daha dar, düşük olduğu piyasalarda ise daha yüksektir. Spread özellikle döviz piyasalarında işlem yaparken önemlidir.

SPK Nedir?

Sermaye piyasası Kurulu (SPK) 1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile Kurulmuştur. SPK’nin işlevi ve temel görevleri:

• Sermaye piyasalarının, güvenli, adil, etkin ve şeffaf olarak çalışmasını sağlamak
• Tasarruf sahiplerinin haklarıın korunmasını sağlamak,
• Sermaye piyasasının çalışma kurallarını belirlemek, 
• Aracılık faaliyetlerinin esaslarını belirlemektir.

Aracı Kurum Nedir?

Sermaye piyasalarında işlem yapmak üzere kurulan ve SPK tarafından aracılık yetkisi ve lisansı verilen kuruluşlardır. Yatırımcılar, işlem yapma yetkilerinin bulunmadığı hisse senetleri, döviz, vadeli işlem piyasalarında aracı kurumlar kanalıyla alım satım yapabilirler. Yatırımcı ile piyasalar arasında aracılık işlevi gören aracı kurumlar yaptıkları işlem başına komisyon alırlar. 

Ayı Piyasası ve Boğa Piyasası Ne Demek?

Yükseliş tredinde olan piyasalara boğa piyasası düşüş trendine olan piyasalara da ayı piyasası adı verilir. Boğa piyasasında ekonomik büyümenin hızlanacağı ve varlık fiyatlarının yükselmeye devam edeceği beklentisi hâkimken ayı piyasasında ekonominin daralacağı veya durgunlaşacağı ve varlık fiyatlarının gerileyeceği beklentisi hâkimdir. 

Teknik ve Temel Analiz (Fundamental Analysis) Nedir?

Kısaca tanımlamak gerekirse teknik analiz, varlıkların saatlik, günlük haftalık fiyat hareketlerinin oluşturduğu trendleri grafikler üzerinde analiz ederek gelecekteki fiyat hareketlerini çeşitli fomüllere göre tahmin etme yöntemidir. Temel analiz, varlıkların gelecekteki fiyatlarını etkileyen faktörlerin, finansal veriler incelenerek tespit edilmesi ve buna göre varlıkların gerçek piyasa değerlerinin ve gelecekteki muhtemel piyasa değerlerinin tahmin edilmesine yönelik olarak yapılan veri analizlerinden oluşur. Çok kısa vadeli kararlar alırken Teknik Analiz , orta ve uzun vadeli kararlar alırken ise Temel Analizden yararlanmak daha doğrudur.